روی خط کتاب آزادی معنوی-25

گروه هم انسانها . حالا ممکن است ما بخواهیم این را با یک زبان ساده تری‏
بفهمیم . واقعا ما خودمان ، قطع نظر از مطالب ومسائلی که در قرآن مجید
آمده است ، در حدیث‏آمده است ، عرفا بالخصوص در این زمینه اظهار نظر
کرده‏اند ، علمای روانشناسی تأیید کرده‏اند ، قطع نظر از همه اینها ،
می‏خواهیم با یک زبان ساده‏ای این مسئله آزادی معنوی را بفهمیم . ما مطلب‏
را از یک مطلبی که هر کسی می‏تواند احساس بکند شروع می‏کنیم و آن اینست‏
:
بدون شک ما در زندگی خودمان احتیاج داریم به خوراک ، و هر چه بهتر ،
بهتر ، احتیاج داریم به پوشاک و هر چه عالیتر ، بهتر ، احتیاج داریم به‏
مسکن و هر چه مجللتر ، بهتر . همینطور احتیاج داریم به زن و فرزند ،
احتیاج داریم به تجملات زیاد زندگی و به پول و مادیات علاقه مند هستیم .
اما در یکجا ما سر یک دو راهی قرار می‏گیریم ، احساس می‏کنیم که اینجا یا
باید شرافت وعزت وس یادت وآقایی خودمان را حفظ کنیم ولی با فقر
بسازیم ، نان بخوریم ولی نان خشک و خالی ، لباس بپوشیم ، لباس ژنده ،
خانه داشته باشیم ، خانه تنگ و کوچک و محقر ، پول نداشته و در مضیقه‏
باشیم و یا از عزت و آقایی و سیادت خودمان صرف نظر بکنیم ، تن به یک‏
ذلت بدهیم ، تن به خدمت بدهیم ، آنوقت تمام نعمتهای مادی برای ما
فراهم می‏شود . می‏بینیم بسیاری از افراد مردم اساسا حاضر نیستند تن به‏
ذلت بدهند و لو به قیمت اینکه مادیات زندگیشان خیلی زیاد شود . البته‏
بعضیها حاضر می‏شوند ، تن به این ذلت می‏دهند ولی در عین حال همین آدم در
عمق وجدانش احساس یک سرشکستگی می‏کند .

34

روی خط کتاب آزادی معنوی-27

و فلسفه‏ها تأیید کرده‏اند ، علما وحتی روانشناسها تأیید کرده‏اند ، و مطلبی‏
است غیر قابل تردید .
ابتدا تعبیر قرآنی و تعبیر حدیثی مطلب را عرض می‏کنم . شما در قرآن‏
می‏بینید که درباره خلقت انسان ( اختصاصا درباره انسان ) چنین می‏فرماید :
« فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین »( 1 ) به فرشتگان‏
می‏گوید وقتی که خلقت این موجود را تکمیل کردم او از روح خود چیزی در او
دمیدم ، بر او سجده برید . می‏گوید این موجود ، یک موجود خاکی است ، من‏
او را از خاک می‏آفرینم ، یک موجود طبیعی و مادی است . ولی همین موجود
آفریده شده از آب و خاک ، همین موجودی که دارای جسم و جسدی است مانند
حیوانهای دیگر ، و نفخت فیه من روحی ، از روح خودم چیزی در او می‏دمم .
لازم نیست که مامعنای روح خدا را بفهمیم که نفخه الهی و آنچه خدا او را
روح خود نامیده است چیست . اجمالا می‏دانیم که در این موجود خاکی یک چیز
دیگری هم غیر خاکی وجود دارد . حدیث معروفی است ، پیغمبر اکرم فرمود :
خداوند فرشتگان را آفرید و در سرشت آنها تنها عقل را نهاد ، حیوانات را
آفرید و در سرشت آنها تنها شهوت را نهاد ، انسان راآفرید و در سرشت او
هم عقل را نهاد و هم شهوت را ، که مولوی همین را به صورت شعر در آورده‏
است .

گفت پیغمبر که خلاق مجید

خلق عالم را سه گونه آفرید

بعد می‏گوید که یک گروه فرشتگان ، یک گروه حیوانات و یک

پاورقی :
1 - سوره حجر ، آیه . 29

روی خط کتاب آزادی معنوی - 26

یا نداشته باشد ؟ و مخصوصا من این مسئله را از این جهت بیشتر مورد توجه‏
قرار می‏دهم که امروز توجه به آزادی معنوی بسیار کم شده است و همین ، خود
یکی از علل نابسامانیهای امروز است . بسیاری خیال می‏کنند که این مسائل‏
دیگر منسوخ شده است . در صورتی که بر عکس در عصر امروز نیاز بشر به‏
آزادی معنوی از اعصار گذشته اگر بیشتر نباشد ، کمتر نیست .
آزادی معنوی یعنی چه ؟ آزادی همیشه دو طرف می‏خواهد به طوری که چیزی از
قید چیز دیگر آزاد باشد . در آزادی معنوی ، انسان از چه می‏خواهد آزاد
باشد ؟ جواب اینست که آزادی معنوی بر خلاف آزادی اجتماعی ، آزادی انسان‏
، خودش از خودش است . آزادی اجتماعی آزادی انسان است از قید و اسارت‏
افراد دیگر . ولی آزادی معنوی نوع خاصی از آزادی است و در واقع آزادی‏
انسان است از قید و اسارت خودش . قهرا این سؤال پیش می‏آید که مگر
انسان می‏تواند در قید و اسارت خودش باشد ؟ مگر یک چیز می‏تواند خودش‏
هم برده باشد و هم برده گیر ، هم اسیر باشد و هم اسیر کننده ، مگر چنین‏
چیزی ممکن است ؟ جواب اینست : بله ممکن است . در مورد دیگر اگر ممکن‏
نباشد ، فی المثل اگر در حیوانات بردگی معنوی ومتقابلا آزادی معنوی معنی‏
ندارد و امکان ندارد ، در انسان این موجود عجیب ، اینکه انسان خود برده‏
و اسیر خود باشد و یا خود ، آزاد از خود باشد ، معنی دارد . چگونه ممکن‏
است ؟ این از آن جهت است که انسان در میان موجودات دیگر یک شخصیت‏
مرکب است و این یک حقیقت است . اینکه انسان یک شخصیت و موجود
مرکب است را ادیان

روی خط کتاب آزادی معنوی-25-فصل بعد

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین باری الخلائق اجمعین و الصلوش والسلام علی‏
عبدالله و رسوله و حبیبه و صفیه ، سیدنا ونبینا و مولانا ابی القاسم محمد
( ص ) و علی آله الطیبین الطاهرین المعصومین . اعوذ بالله من الشیطان‏
الرجیم :
« و یضع عنهم اصرهم و الاغلال التی کانت علیهم »( 1 ) .
در هفته گذشته عرض کردم که مجموع عرایض ما در مبحث آزادی معنوی‏
مشتمل بر سه قسمت است ، یکی اینکه معنی آزادی چیست دوم اینکه آزادی بر
دو قسم است : آزادی معنوی و آزادی اجتماعی ، مرحله سوم وابستگی این دو
نوع آزادی به یکدیگر و مخصوصا وابستگی آزادی اجتماعی به آزادی معنوی است‏
. امشب می‏خواهم عرایض خودم را اختصاص بدهم به خود آزادی معنوی که‏
اساس آزادی معنوی یعنی چه و آیا ضرورتی دارد که بشر آزادی معنوی داشته‏
باشد
پاورقی :
1 - سوره اعراف ، آیه . 156

روی خط آزادی معنوی-24

را هم بیان کرد . انوشیروان گفت : ای بی ادب ! ای جسور ! و بلافاصله‏ را هم بیان کرد . انوشیروان گفت : ای بی ادب ! ای جسور ! و بلافاصله‏
دستور داد که مجازاتش کنند . قلمدانهائی را که آنجا بود در حضور سایرین‏
آنقدر به سرش کوبیدند تا مرد . آنکه حق را سنگین می‏شمرد که به او گفته‏
شود و اگر به او بگویند که به عدالت رفتار کن ، بر او سخت است ، قطعا
بدانید که عمل به حق و عدالت خیلی برایش سختتر است .
و در آخر خواهش می‏کند : « فلا تکفوا عن مقالة بحق او مشورش بعدل » ( 1
) . ای اصحاب من ، یاران من ، ایها الناس ! از شما خواهش می‏کنم که‏
هرگز از سخن حق و انتقال حق و از اینکه مشورت خودتان را به من بگوئید
نسبت به من مضایقه نکنید .
این نمونه‏ای کامل از مردی است که از نظر معنوی آزاد است و در مقام‏
حکومت ، بدینگونه به دیگران آزادی اجتماعی می‏دهد .
خدایا ترا قسم می‏دهیم به حقیقت علی بن ابیطالب ( ع ) که ما را از
پیروان واقعی علی قرار بده .
پاورقی :
1 - نهج البلاغه فیض الاسلام ، خطبه 207 ، صفحه . 686
دستور داد که مجازاتش کنند . قلمدانهائی را که آنجا بود در حضور سایرین‏
آنقدر به سرش کوبیدند تا مرد . آنکه حق را سنگین می‏شمرد که به او گفته‏
شود و اگر به او بگویند که به عدالت رفتار کن ، بر او سخت است ، قطعا
بدانید که عمل به حق و عدالت خیلی برایش سختتر است .
و در آخر خواهش می‏کند : « فلا تکفوا عن مقالة بحق او مشورش بعدل » ( 1
) . ای اصحاب من ، یاران من ، ایها الناس ! از شما خواهش می‏کنم که‏
هرگز از سخن حق و انتقال حق و از اینکه مشورت خودتان را به من بگوئید
نسبت به من مضایقه نکنید .
این نمونه‏ای کامل از مردی است که از نظر معنوی آزاد است و در مقام‏
حکومت ، بدینگونه به دیگران آزادی اجتماعی می‏دهد .
خدایا ترا قسم می‏دهیم به حقیقت علی بن ابیطالب ( ع ) که ما را از
پیروان واقعی علی قرار بده .
پاورقی :
1 - نهج البلاغه فیض الاسلام ، خطبه 207 ، صفحه . 686

روی خط کتاب آزادی معنوی؟-23

حرف تندی زدم ، خودتان را نبازید ، مردانه انتقاد خودتان را به من‏
بگوئید ، از من حریم نگیرید « و لا تخالطونی بالمصانعة » با باری بهر جهت‏
، هر چه شما بفرمائید صحیح است ، هر کاری که شما می‏کنید درست است (
این را می‏گویند مصانع و سازش ) با من رفتار نکنید ، هرگز با من به شکل‏
سازشکارها معاشرت نکنید « و لا تظنوا بی استثقالا فی حق قیل لی و لا
التماس اعظام لنفسی » . گمان نکنید که اگر حقی را در مقابل من بگوئید ،
یعنی اگر علیه من کلمه‏ای بگوئید که حق است بر من سنگین خواهد آمد ، به‏
حق از من انتقاد کنید ، ابدا بر من سنگین و دشوار نخواهد بود ، با کمال‏
خوشروئی از شما می‏پذیریم . " « و لا التماس اعظام لنفسی » " ای کسانی‏
که من حاکم وخلیفه تان هستم و شما رعیت من هستید ، خیال نکنید که من از
شما این خواهش را دارم که از من تمجید و تعظیم کنید ، از من تملق بگوئید
، مرا ستایش کنید ، ابدا . بعد یک قاعده کلی را ذکر می‏کند : « فانه من‏
استثقل الحق ان یقال له اوالعدل ان یعرض علیه کان العمل بهما اثقل علیه‏»
. یعنی آن آدمی که وقتی حق را به او می‏گوئی دشوارش می‏آید و ناراحت‏
می‏شود که چرا حق را گفتی ، عمل کردن حق برای او سختتر است . کریستن سن‏
می‏نویسد : انوشیروان عده‏ای را به عنوان مشورت جمع کرده بود و با آنها در
یک مسئله‏ای مشورت میکرد . عقیده خودش را گفت ، همه‏گفتند هر چه شما
بفرمائید همان درست است . یکی از دبیران ، بیچاره گول خورد خیال کرد
واقعا جلسه ، جلسه مشورت است و او هم حق دارد رأیش را بگوید ، گفت‏
اگر اجازه بفرمائید من نظرم را بگویم ، نظرش را گفت ، عیب‏های نظر
انوشیروان

روی خط کتاب آزادی معنوی22

را ، نه مدری را ، نه آسمان را ، نه زمین را ، نه هوای نفس را ، نه خشم‏
را ، نه شهوت را ، نه حرص و آزا را و نه جناه طلبی را ، فقط خدا را
بپرستیم . آنوقت او می‏تواند آزادی معنوی بدهد .
خطابه‏ای دارد مولا علی ( ع ) که من قسمتی از آن را برایتان می‏خوانم ،
ببینید واقعا کسی که آزاد مرد معنوی است چه روحی دارد ! شما می‏توانید
یک چنین روحی در دنیا پیدا کنید ؟ اگر پیدا کردید به من نشان بدهید .
خطبه خیلی مفصل است ، راجع به حقوق والی بر مردم و حقوق مردم بر والی‏
است . مسائلی دارد که حضرت بحث می‏کند بعد در ذیل آن جملاتی دارد .
ببینید ، اینها را که می‏گوید ؟ خود والی و حاکم است که به مردم می‏گوید .
در دنیای ما حداکثر این است که دیگران به مردم می‏گویند با حاکمهای‏
خودتان اینطور نباشید ، آزاد مرد باشید . علی ( ع ) می‏گوید با من که حاکم‏
هستم اینگونه نباشید ، آزادمرد باشید. « لا تکلمونی بما تکلم به الجبابرش»
مبادا آن اصطلاحاتی را که در مقابل جباران به کار می‏برید که خودتان را
کوچک می‏کنید ، ذلیل می‏کنید ، خاک پا می‏کنید و او را بالا می‏برید ، به‏
عرض می‏رسانید ، برای من به کار ببرید .

نه کرسی فلک نهد اندیشه زیر پای

تا بوسه بر رکاب قزل ارسلان زند

مبادا با من اینگونه حرف بزنید ، ابدا . با من همانطور که با دیگران‏
حرف می‏زنید ، صحبت کنید . « و لا تتحفظوا منی بما یتحفظ به عند اهل‏
البادره » و اگر دیدید احیانا من عصبانی و ناراحت شدم ،

25

روی خط کتاب آزادی معنوی-21

یک ندای آسمانی است و او را دعوت می‏کند . آنوقت شما می‏بینید که یک‏
همچون کسی که آن تقوا را دارد ، آن معنویت را دارد ، آن خدا ترسی را
دارد ، وقتی که حاکم بر مردم می‏شود ومردم محکوم اوهستند ، چیزی را که‏
احساس نمی‏کند همین حاکم و محکومی است . مردم روی سوابق ذهنی خودشان‏
می‏خواهند از او حریم بگیرند می‏گوید حریم نگیرید ، با من باشید . وقتی که‏
برای جنگ صفین می‏رفت یا از آن بر می‏گشت به شهر انبار که الان یکی از
شهرهای عراق است و از شهرهای قدیم ایران بوده است رسید . ایرانیان آنجا
بودند ، عده‏ای از کد خداها ، دهدارها ، بزرگان به استقبال خلیفه آمده‏
بودند . به خیال خودشان علی ( ع ) را جانشین سلاطین ساسانی می‏دانستند .
وقتی که به ایشان رسیدند ، در جلوی مرکب امام شروع کردند به دویدن . علی‏
( ع ) صدایشان کرد ، فرمود : چرا این کار را می‏کنید ؟ گفتند : آقا ! این‏
یک احترامی است که ما به بزرگان خودمان ، به سلاطین خودمان می‏گذاریم .
امام ( ع ) فرمود ، نه این کار را نکنید ! این کار شما را پست و ذلیل‏
می‏کند ، شما را خوار می‏کند ، چرا خودتان را در مقابل من که خلیفه‏تان هستم‏
خوار و ذلیل می‏کنید ؟ من هم مانند یکی از شما هستم ، تازه شما با این‏
کارتان به من خوبی نکردید ، بلکه بدی کردید ، با این کارتان ممکن است‏
یکوقت خدای ناکرده غروری در من پیدا شود و واقعا خودم را برتر از شما
حساب کنم . این را می‏گویند یک آزاد مرد ، کسی که آزادی معنوی دارد ،
کسی که ندای قرآن را پذیرفته است : الانعبد الاالله جز خدا هیچ چیزی را ،
هیچ کسی را ، هیچ قدرتی را ، هیچ نیروئی را پرستش نکنیم ، نه انسانی را
، نه سنگی را ، نه حجری

24

روی خط کتاب آزادی معنوی-20

همینطور افراد دیگر را اگر برده می‏گرفت و بنده خودش‏
می‏کرد ، اگر حقوقشان را سلب می‏کرد بخاطر منفعت طلبی خودش بود . پس آن‏
علتی که در دوران گذشته بشر را وادار می‏کرد به سلب آزادی اجتماعی و
پایمال کردن حقوق اجتماعی دیگران ، حس منفعت طلبی او بوده است و بس .
خوب حس منفعت طلبی بشر امروز چطور ؟ هست یا نسبت ؟ بله هست ، آنکه‏
فرقی نکرده است . دهان بشر امروز برای بلعیدن ، اگر بیشتر از دهان بشر
دیروز باز نباشد کمتر باز نیست .
نه علم توانسته است جلوی آز را بگیرد نه تغییر قوانین . تنها کاری که‏
کرده این است که شکل و فرم قضیه ، را عوض نموده است ، محتوی همان‏
محتواست ، یک روپوش ، یک زرورق روی آن می‏گذارد . بشر قدیم یک موجود
موجود صریح بود هنوز به حد نفاق و دوروئی نرسیده بود . فرعون مردم را
استعباد می‏کرد ، رسما هم می‏گفت : « و قومهما لنا عابدون »( 1 ) موسی چه‏
می‏گوئی ؟ اینها بندگان ما هستند ، بردگان ما هستند . دیگر یک روپوش روی‏
استثمار و استعباد خودش نمی‏گذاشت . اما بشر امروز به نام جهان آزاد و
دفاع از صلح و آزادی تمام سلب آزادیها ، سلب حقوقها ، بندگیها و
بردگیها را دارد . چرا ؟ چون آزادی معنوی ندارد چون در ناحیه روح خودش‏
آزاد نیست ، چون تقوی ندارد . علی ( ع ) جمله‏ای دارد که مانند همه‏
جمله‏های ایشان با ارزش است . راجع به تقوی است که به نظر بعضیها دیگر
خیلی کهنه شده است ! می‏فرماید : « ان تقوی الله مفتاح سداد و ذخیرش معاد
و عشق من »

پاورقی :
1 - سوره مؤمنون ، آیه . 47

22

روی خط کتاب آزادی معنوی-19

« کل ملکة و دجاش من کل هلکة » (1) تقوای الهی کلید هر راه راستی است .
بدون تقوی ، انسان به راه راست نمی‏رود راه خود را کج می‏کند . بدون تقوی‏
انسان اندوخته‏ای برای آخرت ندارد . بدون تقوی بشر آزادی ندارد . و عتق‏
من کل ملکة تقواست که بشر را از هر رقیقی آزاد می‏کند ، بشر باید در
ناحیه وجود خودش ، در ناحیه روح خودش آزاد بشود تا بتواند به دیگران‏
آزادی بدهد . لهذا آزاد مرد واقعی جهان کیست ؟ علی بن ابی طالب یا
افرادی که از طر از علی بن ابی طالب و یا تربیت شده دبستان او باشند
چون اینها افرادی هستند که در درجه اول از اسارت نفس خودشان نجات پیدا
کرده‏اند . علی ( ع ) می‏فرماید : « / أقنع من نفسی بان یقال امیرالمؤمنین‏
( 2 ) - و کیف اظلم احدا لنفس یسرع الی البلی قفولها و یطول فی الثری‏
حلولها » ( 3 ) .
آنکس می‏تواند واقعا آزاد و آزادیبخش باشد که همیشه مانند علی است ،
و یا لااقل پیرو اوست ، از نفس خودش حساب بکشد ، از روح خودش حساب‏
بکشد . تنها در محراب عبادت دست به محاسن شریفش بگیرد و بگوید :
« (یا دنیا) غری غیری » (4) ، ای زرد و سفید دنیا ، ای طلا ونقره دنیا برو
غیر علی را فریب بده ، من تو را سه طلاقه کرده‏ام . آنکسی واقعا و نه از
روی نفاق و دو رویی برای حقوق و آزادی مردم احترام قائل است که در دلش‏
، در ضمیرش ، در وجدانش

روی خط کتاب آزادی معنوی-18

« کل ملکة و دجاش من کل هلکة » (1) تقوای الهی کلید هر راه راستی است .
بدون تقوی ، انسان به راه راست نمی‏رود راه خود را کج می‏کند . بدون تقوی‏
انسان اندوخته‏ای برای آخرت ندارد . بدون تقوی بشر آزادی ندارد . و عتق‏
من کل ملکة تقواست که بشر را از هر رقیقی آزاد می‏کند ، بشر باید در
ناحیه وجود خودش ، در ناحیه روح خودش آزاد بشود تا بتواند به دیگران‏
آزادی بدهد . لهذا آزاد مرد واقعی جهان کیست ؟ علی بن ابی طالب یا
افرادی که از طر از علی بن ابی طالب و یا تربیت شده دبستان او باشند
چون اینها افرادی هستند که در درجه اول از اسارت نفس خودشان نجات پیدا
کرده‏اند . علی ( ع ) می‏فرماید : « / أقنع من نفسی بان یقال امیرالمؤمنین‏
( 2 ) - و کیف اظلم احدا لنفس یسرع الی البلی قفولها و یطول فی الثری‏
حلولها » ( 3 ) .
آنکس می‏تواند واقعا آزاد و آزادیبخش باشد که همیشه مانند علی است ،
و یا لااقل پیرو اوست ، از نفس خودش حساب بکشد ، از روح خودش حساب‏
بکشد . تنها در محراب عبادت دست به محاسن شریفش بگیرد و بگوید :
« (یا دنیا) غری غیری » (4) ، ای زرد و سفید دنیا ، ای طلا ونقره دنیا برو
غیر علی را فریب بده ، من تو را سه طلاقه کرده‏ام . آنکسی واقعا و نه از
روی نفاق و دو رویی برای حقوق و آزادی مردم احترام قائل است که در دلش‏
، در ضمیرش ، در وجدانش

پاورقی :
1 - نهج البلاغه فیض الاسلام ، خطبه 221 ، ص . 733
2 - " نامه 45 ، ص . 971
3 - " خطبه 215 ، ص . 713
4 - " حکمت 74 ، ص . 1119

23

روی خط کتاب آزادی معنوی؟-17

همینطور افراد دیگر را اگر برده می‏گرفت و بنده خودش‏
می‏کرد ، اگر حقوقشان را سلب می‏کرد بخاطر منفعت طلبی خودش بود . پس آن‏
علتی که در دوران گذشته بشر را وادار می‏کرد به سلب آزادی اجتماعی و
پایمال کردن حقوق اجتماعی دیگران ، حس منفعت طلبی او بوده است و بس .
خوب حس منفعت طلبی بشر امروز چطور ؟ هست یا نسبت ؟ بله هست ، آنکه‏
فرقی نکرده است . دهان بشر امروز برای بلعیدن ، اگر بیشتر از دهان بشر
دیروز باز نباشد کمتر باز نیست .
نه علم توانسته است جلوی آز را بگیرد نه تغییر قوانین . تنها کاری که‏
کرده این است که شکل و فرم قضیه ، را عوض نموده است ، محتوی همان‏
محتواست ، یک روپوش ، یک زرورق روی آن می‏گذارد . بشر قدیم یک موجود
موجود صریح بود هنوز به حد نفاق و دوروئی نرسیده بود . فرعون مردم را
استعباد می‏کرد ، رسما هم می‏گفت : « و قومهما لنا عابدون »( 1 ) موسی چه‏
می‏گوئی ؟ اینها بندگان ما هستند ، بردگان ما هستند . دیگر یک روپوش روی‏
استثمار و استعباد خودش نمی‏گذاشت . اما بشر امروز به نام جهان آزاد و
دفاع از صلح و آزادی تمام سلب آزادیها ، سلب حقوقها ، بندگیها و
بردگیها را دارد . چرا ؟ چون آزادی معنوی ندارد چون در ناحیه روح خودش‏
آزاد نیست ، چون تقوی ندارد . علی ( ع ) جمله‏ای دارد که مانند همه‏
جمله‏های ایشان با ارزش است . راجع به تقوی است که به نظر بعضیها دیگر
خیلی کهنه شده است !

روی خط کتاب آزادی معنوی -16

شر قدیم جاهل و نادان بود ، چون‏
نادان بود وقتی با بیماریها روبرومی شد،از داروی مخصوصی که تعیین کرده بود ، هیچ نتیجه نمی‏گرفت ولی‏
امروز که دانا شده کافی است که آن طرز معالجه را دور بریزد و معالجه‏
جدید راجای آن بیاورد . مامی‏خواهیم ببینیم آیا بشر قدیم که آزادی دیگران‏
را سلب می‏کرد از این جهت بود بود که نمی‏دانست ؟ از روی نادانی ، آزادی‏
را سلب می‏کرد ، خیر ، نادانی و دانش در او تأثیری نداشت ، از روی‏
دانش سلب می‏کرد ، بخاطر اینکه سود خودش را تشخیص می‏داد . آیا بشر
قدیم که آزادی و حقوق دیگران را محترم نمی‏شمرد ازاین جهت بود که‏
قوانینش اینطور وضع شده بود ؟ که تا قانون را عوض کردیم ، دیگر تمام‏
بشود ؟ مانند قوانین قرار دادی که بشر می‏گذارد مثلا در آمریکا بگویند
قانون برگدی ملغی ، همینکه گفتند قانون بردگی ملغی ، دیگر واقعا بردگی‏
ملغی شد ؟ یا شکل و فرمش عوض شد ، محتوی همان محتوی است . آیا علت‏
اینکه بشر قدیم آزادی و حقوق را محترم نمی‏شمرد طرز تفکر فلسفی‏اش بود ؟
هیچکدام از اینها نبود . فقط یک چیز و آن منفعت طلبی بود . بشر قدیم به‏
حکم طبیعت فردی خودش منفعت طلب بود ، سود طلب بود ، از هر وسیله‏ای‏
می‏خواست به نفع خودش استفاده کند . یکی از وسائل ، افراد بشر بودند ،
همانطوری که از چوب و سنگ و آهن و گوسفند و گاو و اسب و قاطر می‏خواست‏
به نفع خودش استفاده کند از انسان هم می‏خواست استفاده بکند ، آنوقتی که‏
درختی را می‏کاشت یا می‏برید ، چیزی که درباره‏اش فکر نمی‏کرد خود آن درخت‏
بود . فقط درباره خودش فکر می‏کرد . گوسفند را اگر چاق می‏کرد و آنوقتی که‏
سرش را می‏برید چه منظوری داشت ؟

روی خط کتاب آزادی معنوی-15

ممکن است انسانی باشد که همانطور که از نظر اجتماعی آزاد مرد است ،
زیر بار ذلت نمی‏رود ، زیر بار بردگی نمی‏رود وآزادی خودش را در اجتماع‏
حفظ می‏کند ، ازنظر اخلاق و معنویت هم آزادی خود را حفظ کرده باشد ، یعنی‏
وجدان و عقل خودش را آزاد نگه داشته باشد . این آزادی همان است که در
زبان دین " تزکیه نفس " و " تقوی " گفته می‏شود .
آیا ممکن است بشر آزادی اجتماعی داشته باشد ولی آادی معنوی نداشته‏
باشد ؟ یعنی بشر اسیر شهوت و خشم و حرص و آز خودش باشد ولی در عین حال‏
آزادی را محترم بشمارد ؟
امروز عملا می‏گویند بله ، عملا می‏خواهندبشر برده حرص و آز و شهوت و خشم‏
خودش باشد ، اسیر نفس اماره خودش باشد و در عین حال چنین بشری که اسیر
خودش است ، آزادی را محترم بشمارد . این یکی از نمونه‏های کوسه و ریش‏
پهن است . یکی ازتضادهای اجتماع امروز بشر همین است . به قول منطقیین‏
یک سیر و تقسیمی می‏کنیم :
بشر دوران قدیم ، آزادی را محترم نمی‏شمرد ، آزادی را پایمال می‏کرد .
بسیار خوب ، چرا پایمال می‏کرد ؟ آیا چون نادان بود آزادی دیگران را سلب‏
می‏کرد وهمینکه بشر دانا شد دیگر کافی است که آزادی دیگران را محترم‏
بشمارد ؟ مثلا در بیماریها اینطور است ،

اخبار همایش هشتم- 14

دبیر همایش اذعان کرد که دیشب کلیات تصویب شد.

الگوهای عملی همایش متناسب با ساختار پایگاه تعریف شد ؟ سه شنبه این هفته طرح صالحین باد محوریت شهید مطهری ساعت 30 / 20 برگزار می شود .

الگوهای علمی وعملی سیر مطالعاتی در جلسه ستادی کمسیون 5 شنبه مشخص می شود؟

اصل همایش از اردیبهشت به اواخر تابستان موکول شد؟

اخبار هشتمین همایش-13

امروز دیدارحساس دبیر همایش با مسئولان پایگاه مسجد حجتیه برای تصویب کمسیون معلم جاوید؟

نگاه به آخرین وضعیت حلقات صالحین پایگاه

گزارش بازدید از بینش مطهر استان

نگاه دقیق تر به سیر مطالعاتی معلم جاوید

چگونگی استفاده از ابزار ها و روش های اجرایی و همچنین کتب بینش مطهر

علت ایستادگی دبیر همایش بر استفاده از کتب انتشارات صدرا.
 

 

روی خط کتاب آزادی معنوی-12

موسی به او گفت : این هم شد حرف ؟ ! من در خانه تو بزرگ‏
شدم ، حالا که در خانه تو بزرگ شده‏ام در مقابل اینکه تو قوم من را برده و
بنده خودت قرار داده‏ای سکوت کنم ؟ من آمده‏ام که این بردگان را نجات‏
بدهم . مرحوم آیةالله نائینی در کتاب تنزیه الامة می‏گوید : همه می‏دانند
که قوم موسی ، اولاد یعقوب هرگز فرعون را مثل قبطیها پرستش نکردند ، ولی‏
در عین حال چون فرعون آنها را مانند برده خودش استخدام کرده بود قرآن‏
این را با کلمه " تعبید " از زبان موسی نقل می‏کند .
یکی از مقاصد انبیأ بطور کلی و بطور قطع اینست که آزادی اجتماعی را
تأمین کنند و با انواع بندگیها و بردگیها اجتماعی و سلب آزادیهائی که در
اجتماع هست مبارزه کنند . دنیای امروز هم آزادی اجتماعی را یکی از
مقدسات خودش می‏شمارد . اگر مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر را خوانده‏
باشید این را می‏فهمید . در آنجا می‏گوید علة العلل تمام جنگها ، خونریزیها
و بدبختیها که در دنیا وجود دارد اینست که افراد بشر به آزادی دیگران‏
احترام نمی‏گذارند .
آیا منطق انبیاء تا اینجا با منطق امرو موافق است ؟ آیا آزادی مقدس‏
است ؟ بله مقدس است و بسیار هم مقدس است . پیغمبر اکرم جمله‏ای دارد
که می‏گویند متواتر هم هست ، فرمود : « اذا بلغ بنوابی العاص ثلاثین‏
اتخذوا عبادالله خولا و مال الله دولا و دین الله دخلا » ( 1 ) . پیغمبر
اکرم همیشه از امویها بیم داشت و از آینده آنها بر امت نگران بود .

روی خط کتاب آزادی معنوی-11

همه ما جمع شویم دور یک کلمه ، زیر یک پرچم . آن پرچم چیست ؟ دو جمله‏
بیشتر ندارد ، یک جمله‏اش این است : « الا نعبد الا الله و لا نشرک به‏
شیئا ». در مقام پرستش ، جز خدای یگانه چیزی را پرستش نکنیم ، نه مسیح‏
را بپرستیم ، نه غیر مسیح را و نه اهرمن را پرستش کنیم ، جز خدا هیچ‏
موجودی را پرستش نکنیم .
جمله دوم : « و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله ». اینکه‏
هیچکدام از ما دیگری را بنده و برده خودش نداند و هیچکس هم یک نفر
دیگر را از باب و آقای خودش نداند . یعنی نظام آقائی ونوکری ملغی .
نظام استثمار ، مستثمر ومستثمر ملغی . نظام لامساوات ملغی . هیچکس حق‏
استثمار و استعباد دیگری را نداشته باشد . تنها این آیه نیست ، آیاتی که‏
در قرآن در این زمینه هست زیاد است . چون می‏خواهم عرایضم را بطور فشرده‏
عرض کنم بعضی هایش را می‏گویم : قرآن از زبان موسی ( ع ) نقل می‏کند : که‏
وقتی با فرعون مباحثه می‏کرد ، و فرعون به او گفت : « ا لم نربک فینا
ولیدا و لبثت فینا من عمرک سنین و فعلت فعلتک التی فعلت و انت من‏
الکافرین »( 1 ) ، موسی به او گفت : « و تلک نعمه تمنها علی ان عبدت‏
بنی‏اسرائیل »( 2 ) . فرعون به موسی گفت : تو همان کسی هستی که در خانه‏
ما بزرگ شدی ، سر سفره ما بزرگ شدی . تو همان کسی هستی که وقتی بزرگ‏
شدی آن جنایت را انجام دادی ( به تعبیر فرعون ) آن آدم را کشتی .
می‏خواست منت بر سرش بگذارد که در خانه ما بزرگ شد.

روی خط کتاب آزادی معنوی - 10

در نص قرآن مجید ، یکی از هدفهائی که انبیاء داشته اند این بوده است‏
که به بشر آزادی اجتماعی بدهند یعنی افراد را از اسارت و بندگی و بردگی‏
یکدیگر نجات بدهند . قرآن کتاب عجیبی است ! بعضی از معانی ومفاهیم‏
است که در یک عصر به اصطلاح گل می‏کند ، زنده می‏شود ، اوج می‏گیرد ، ولی‏
در عصرهای دیگر اگر نگاه بکنید ، آنقدر اوج نداشته است . در بعضی از
عصرها می‏بینیم که برخی از کلمات به حق اوج می‏گیرد ، وقتی به قرآن مراجعه‏
می‏کنیم ، می‏بینیم چقدر در قرآن این کلمه اوج دارد ، واین عجیب است .
یکی از حماسه‏های قرآنی ، همین موضوع آزادی اجتماعی است . من خیال نمی‏کنم‏
که شما بتوانید جمله‏ای زنده تر و موجدارتر از جمله‏ای که در این مورد در
قرآن هست پیدا کنید ، شما در هیچ زمانی پیدا نخواهید کرد ، نه در قرن‏
هجدهم ، نه در قرن نوزدهم و نه در قرن بیستم ، در این قرنهائی که شعار
فلاسفه بشر آزادی بوده است ، و آزادی بیش از اندازه زبانزد مردم بوده و
شعار واقع شده است . شما جمله‏ای پیدا کنید زنده تر وموجدارتر از این‏
جمله‏ای که قرآن دارد :
« قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمة سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا
الله و لا نشرک به شیئا و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله »( 1 )
. ای پیغمبر ! به این کسانی که مدعی پیروی از یک کتاب آسمانی گذشته‏
هستند ، به این یهودیها ، به این مسیحیها ، به این زرتشتیها و حتی شاید
به این صابئیها که در قرآن اسمشان آمده است و به همه ملتهائی که پیرو
یک کتاب قدیم آسمانی هستند.

روی خط کتاب آزادی معنوی -9

پس یکی از اقسام آزادی ، آزادی اجتماعی است که انسان از ناحیه افراد
دیگر آزاد باشد .
یکی از گرفتاریهای زندگی بشر در طول تاریخ همین بوده است که افرادی‏
نیرومند و قدرتمند از قدرت خودشان سؤ استفاده کرده و افراد دیگری را در
خدمت خودشان گرفته‏اند ، آنها را به منزله برده خودشان قرار داده اند و
میوه وجود آنان را که باید متعلق به خودشان باشد ، به نفع خود چیده‏اند .
می‏دانید کلمه استثمار یعنی چه ؟ یعنی چیدن میوه دیگری . هر کسی وجودش‏
مثل یک درخت پر میوه است . میوه درخت وجود هر کسی یعنی محصول کار و
فکرش ، محصول فعالیتش ، محصول ارزشش ، باید مال خودش باشد . وقتی که‏
افرادی کاری می‏کنند که محصول درخت وجود دیگران را بخودشان تعلق می‏دهند .
ومیوه‏های وجود آنها را می‏چینند ، می‏گویند این فرد ، فرد دیگر را استثمار
کرده است . یکی از گرفتاریهای بشر در طول تاریخش همین بوده است که‏
فردی ، فرد دیگر را قومی ، قوم دیگر استثمار می‏کرده ، به بردگی خود
می‏کشیده است ، یا حداقل برای اینکه میدان برای خودش باز باشد میدان را
از او می‏گرفته است ، او را استثمار نمی‏کرده ، ولی میدان را از او
می‏گرفته است . مثلا فرض کنید زمینی بوده است متعلق به دو نفر ، هر دو
از زمین استفاده می‏کرده‏اند ، آنکه قویتر و نیرومندتر بوده برای اینکه‏
میدان خودش وسیعتر باشد ، زمین دیگری را از او می‏گرفته و او را از زمین‏
بیرون می‏کرده است ، و یا او را هم با زمین در خدمت خود می‏گرفته که این‏
، اسارت و بردگی نام دارد .