مجاهدت های آیت الله العظمی مظاهری در گفتگو با یک فعال فرهنگی؛
گسترش تفکر حاکمیت اسلام/ ماموریت های سیاسی اجتماعی یک مرجع تقلید
وقتی با آیت الله مظاهری در مورد مسائل روز صحبت می کنم، ایشان از ریز مسائل با اطلاع هستند. حتی عملکرد بعضی از مدیران را هم می دانند. در برخوردهای ایشان با مقامات سیاسی من دقت کرده ام که آقا روی نقاط قوت آن مسئول تاکید می کردند
احمد زمانی راوی روایت‌های انقلاب است. ویژگی خاص روایت‌های زمانی دقیق و جزئی و مستدل‌بودن آن‌هاست که دلیل آن بدون شک مأنوس‌بودن وی با تاریخ و غور در آن است.جایگاه آیت الله حسین مظاهری در زمینه فعالیت های سیاسی در پیش از انقلاب چگونه بوده است؟
احمد زمانی: برای درک جایگاه و حضور حضرت آیت الله مظاهری در فعالیت های پیش از انقلاب باید به نقش جامعه مدرسین حوزه علمیه قم مراجعه کنید. ایشان از اصلی ترین اعضای جامعه مدرسین هستند. این اعضا در دوران اختناق با هم ارتباط داشتند و در زمینه ادامه نهضت و پیشبرد اهداف امام خمینی فعالیت هایی داشتند.
اما من نام ایشان را در میان اسامی و فعالیت های جامعه مدرسین پیش از انقلاب نیافتم.
واقعیت این است که تا قبل از پیروزی انقلاب، این اعضا تلاش داشتند که اسامی افراد را اعلام نکنند.
این طور به نظر می آید. حتی هنگامی که جامعه مدرسین می خواسته بیانیه ای بدهد تنها خود آن ها امضا نمی کردند بلکه تعداد بیشتری از علما و روحانیون را در آن امضا با خود همراه می کردند.
بله همین طور است. نکته دیگر آن بود که تلاش کنند تا از خط مشی فکری امام خمینی (ره) محافظت کنند. آن ها نسبت به نگهداری و رشد طلبه هایی با این روحیه تلاش می کردند. در آن زمان ما با تعدادی از روحانیون مواجهه بودیم که تنها حوزه را در چهارچوب احکام فقه فردی می دیدند و در طرف دیگر علمایی مانند حضرت امام را می دیدیم که معتقد بودند که علاوه بر احکام فردی باید مجموعه ای از مسائل و جنبه های اجتماعی فقه را نیز در نظر گرفت. طبیعتا این گروه کسانی هستند که به دنبال حاکم کردن اندیشه اسلامی در جامعه هستند. این تفاوت اساسی در آن دوران است که میان دو گروه از بزرگان حوزوی باید دنبال کرد.
برای مثال ساواک اسنادی در مورد علامه جعفری دارد که از مباحث مطرح شده توسط او ابراز نگرانی می کند. ساواک می گوید جعفری در ظاهر فلسفه اسلامی و حرف های معمول می زند اما گویا همین چیزهاست که پدر رژیم را درآورده است! یعنی برآورد ساواک این است که درس های امثال علامه جعفری چیزهایی هست که نتیجه اش افرادی می شود که به دنبال حکومت و کارهای سیاسی هستند.
واقعیت هم همین است زیرا در درس های علامه جعفری ظاهرا چیزی که دیگران را تحریک به مبارزه علیه شاه کند، پیدا نمی کنیم اما این درس ها آدم هایی را تربیت می کند که ساواک از این ها عصبانی است.
آیت الله مظاهری نیز از همان زمان تدریسشان در قم سعی در تربیت چنین شاگردانی داشت. مجموعه مباحث ایشان به مخاطب جهت می دهد. جهتی که این آثار می دهد این است که به سمت حاکمیت اندیشه های اسلام برویم.
این نگاه آیا محدود به زمان نهضت بود و یا بعدها نیز در جریان حوزه تدریس و مرجعیت ایشان دنبال شد.
تا جایی که من می دانم و مواردی را سراغ دارم، آیت الله العظمی مظاهری با رعایت جنبه های زمان و نظر به شرایط جامعه احکام فقهی را صادر می کنند و اقتضای زمان و مکان بر اجتهاد ایشان تاثیر دارد. این گونه نیست که همانطور استنباط کنند که مثلا یک فقیه در 200 سال پیش با مسائل برخورد می کرده است.
خب اولین رساله عملیه فارسی که بنده دیدم، رساله جامع عباسی است که شیخ بهایی نوشته است؛ اگر بخواهیم آن رساله را با جامعه امروز تطبیق دهیم، مسائل بسیار فرق کرده است. اصلا به همین علت است که تاکید می شود، مرجع تقلید زنده باشد یعنی علاوه بر منابع دینی با توجه به شرایط، فتوی بدهد.
آیا در زمان ریاست ایشان بر حوزه علمیه اصفهان هم این نگاه سیاسی اجتماعی دنبال شد.
تحولات در حوزه در سال های بعد خود را نشان می دهد و نمی توان انتظار داشت به یک باره تحولات را آشکارا دید. کاری که ایشان در بدو ورود به اصفهان کرد، درس هایی بود که به صورت فرعی برگزار می کردند. درس اصلی در حوزه «فقه» است اما تفسیر قرآن، نهج البلاغه، تاریخ اسلام، اقتصاد و اخلاق مباحثی هستند که طلاب و فضلای ما برای آن نگاه اجتماعی به آن نیاز دارند. ایشان در تدریس این دروس فرعی در اصفهان پیشگام شدند. تا قبل از این طلاب به صورت فردی به دنبال این مباحث بودند و در قم نیز مدرسه حقانی از سال ها پیش کارهایی را به صورت محدود شروع کرده بود. قطعا این گونه فعالیت ها در تربیت طلاب با آن نگاه اثربخش است.
آیت الله مظاهری با موسسه «در راه حق» هم همکاری داشتند که کارش تولید جزوات و پاسخ دادن به سوالات بود. آیا این مجموعه هم رویکردی سیاسی داشت؟
بله. گاهی اوقات این موسسه برای افرادی که می شناخت جواب سوالات را به عنوان جواب امام خمینی می داد. ساواک روی این حساس بود. برای مثال «کانون جهان اسلام» در اصفهان با آیت الله یزدی در موسسه مکاتبه ای داشت و ایشان پاسخ امام را داده بودند، که ساواک با کانون جهان اسلام برخود کرد. موسسه در راه حق بیش از آن که سیاسی باشد، زیرساخت های لازم را برای فعالیت سیاسی فراهم می کرد.
گویا آیت الله مظاهری در سیاست همواره به دنبال زیرساخت ها و لایه های عمیق بوده اند.
یکی از خصوصیات خوب ایشان این بود که وارد دعواهای بیهوده نمی شدند. برای مثال وارد مسئله «شهید جاوید» نشدند هرچند که در این زمینه یک جزوه ی منتشرنشده دارند. مسئله ای که موجب اختلاف میان روحانیون شد و اسنادی هست که خود ساواک هم به این دعوا دامن می زده است.
امام(ره) سخت اصرار دارند که آقایان وارد این دعوا نشوند. با اینکه آیت الله مظاهری نسبت به پاسداری از دین اینقدر حساس هستند اما وارد جنجال ها نمی شوند. مروری براختلافات پیش آمده مایه عبرت است. نباید گذشت مسئله فرعی جای مسئله اصلی بنشیند.
تا جایی که حضور ذهن دارید از شخصیت هایی که بعد از انقلاب در نظام جمهوری اسلامی در اصفهان نقش هایی داشته اند می توانید کسانی را نام ببرید؟
شهید بهشتی نژاد و همچنین برادرشان حاج آقا حسین بهشتی نژاد درس آیت الله مظاهری در قم را درک کرده اند. حاج آقا احمد سالک هم همین طور.
آقای عبدالله نوری چطور؟
گمانم باید همین طور باشد.
آیت الله سید ابوالحسن مهدوی نیز که در همین اصفهان در درس آقا شرکت داشته اند. پس می توان گفت روحانیونی که بعد از انقلاب در اصفهان فعال بوده اند، همه به نوعی شاگرد آیت الله مظاهری بوده اند.
همین گونه است. من وقتی با آیت الله مظاهری در مورد مسائل روز صحبت می کنم، ایشان از ریز مسائل با اطلاع هستند. حتی عملکرد بعضی از مدیران را هم می دانند. دفتر ایشان چقدر مرتب است. ساده است اما همه چیز منظم.
در برخوردهای ایشان با مقامات سیاسی من دقت کرده ام که آقا روی نقاط قوت آن مسئول تاکید می کردند. به جای حمله و توهین، نقاط قوت آن شخص را تقویت می کنند تا بدین گونه کارایی شخص و نظام را افزایش دهند.
آیا آیت الله مظاهری با ورودشان به اصفهان ماموریت خاصی از حیث سیاسی اجتماعی داشتند؟
خیلی از علمای اصفهان زیر بار مدیریت آیت الله طاهری نمی رفتند و نوعی بلاتکلیفی وجود داشت و بعد از فوت امام هم فاصله مواضع آقای طاهری با رهبری بیشتر می شد. تعداد زیادی از علما از رهبری تقاضا کردند که به آیت الله مظاهری سفارش کنند که ایشان به اصفهان بیایند و حضرت آقا چنین کردند.
آیت الله مظاهری با ورودشان باعث شدند که طلاب انقلاب حفظ شوند و از شکاف بیشتر هم جلوگیری شود. در این سال ها ایشان با کسانی که افکارشان مخالف وی بوده بسیار با صبر و متانت برخورد کردند. ماموریت ایشان این بود که طلاب، انقلاب و تفکر ناب امام خمینی را بر بخش وسیع تری از حوزه اصفهان حاکم کنند.
تحلیل شما از رابطه آیت الله مظاهری و امام جمعه آیت الله سید یوسف طباطبایی نژاد چیست؟
اینکه بگوییم بین علما اختلاف سلیقه نیست که حرف غلطی زده ایم اما آنچه عیان است احترام و محبت فوق العاده آیت الله طباطبایی به آیت الله مظاهری است. دیده شده که آیت الله طباطبایی اگر نظرشان با اعلام نظر آیت الله مظاهری متفاوت باشد، نظر آیت الله مظاهری را لحاظ می کنند.
موضع آیت الله مظاهری در فتنه را چگونه ارزیابی می کنید.
تلاش فراوان کردند که آن آقایان را به سمت توبه سوق بدهند.
پس با چنین رویکردی ایشان نمی توانستند موضع گیری های صریح بکنند.
قطعا، زیرا کوشش ایشان برای بازگرداندن کسانی بود که از نظام و انقلاب جدا شده بودند و آتش فتنه و اختلاف را برطرف کنند.
گفتگو از محمود فروزبخش
